Oor die digter

Arthur Viljoen
Hy is op 11 November 1923 op Bloemhof, Suid-Afrika gebore.
Hy geniet eenvoudige dinge in die lewe en die natuur; die grootsheid van die skepping en die wonder van menswees.
AI hierdie dinge vorm die skeppingsbron van sy haikoes.
Om in 'n doudruppel die skeppingslig van die heelal te ontdek; om in In wolk die handewerk van die Meester-beeldhouer te sien, is om die lewe te begin verstaan.

Oor Haikoe

Deur Arthur Viljoen
Elkeen van ons is 'n haikoe-mens. Die haikoe het te doen met die oomblikwaarneming, ervaring en insig. Om met die verstand te begryp is om met die hart en die siel te weet. Ons lewe bestaan uit net soveel oomblikke en daarin vind ons die wese van die haikoe opgesluit.

Dit is nie my doel om tegniese en ander ingewikkelende van die haikoe te ondersoek, of die historiese ontwikkeling sedert ongeveer die 6de eeu V.C. nie, maar om by lesers van poësie - veral studente - 'n entoesiasme te kweek om ook hierdie digvorm te beoefen.
Daar enkele tegniese elemente wat kan dien as riglyne vir die voornemende digters - 'n herkenbare spoor.

Die haikoe het mettertyd uit die renga en tanka hofgedigte ontwikkel. Hierdie gedigte het 31 lettergrepe met ’n indeling van 5.7.5.7.7 gehad. Deur die laaste twee reëls weg te laat het die haikoe sy beslag gekry n.l. 5.7.5 = 17 lettergrepe.

Mettertyd het haikoe sy rigoristiese wetmatigheid ontgroei en is haikoes geskryf met minder as 17, en ook meer as 17 lettergrepe.

Basho, (1644 - 1694) wat beskou word as die grootste haikoe digter van alle tye het b.v. haikoes van tussen 6 en 22 lettergrepe geskryf. Die drie reëls het egter behoue gebly. Hier volg 'n oorspronklike haikoe van Basho wat uit 4.9.5 lettergrepe bestaan:

Kareeda ni Karasu no tomarikeri Aki no kure	4 9 5
	18

Lucien Stryk - 'n meester-vertaler van Japanese haikoes - het dit so vertaal:

On the dead limb Squats a crow– Autumn night	4 3 3
	10

'n Ander vertaler van dieselfde gedig het dit in die streng vorm van 17 lettergrepe vertaal en daardeur miskien een van die wesenstrekke van die haikoe negeer nl. die intensiteit, om deur middel van die minste woorde die mees sinvolle te sê:

On a leafless branch A lonely crow is perching On an autumn eve	5 7 5
	17

'n Afrikaanse vertaling sou kon lees:

Op 'n droë tak Plak 'n kraai- Voorwinternag	5 3 4
	12

Die ervaring van die oomblik bring die digterlike oomblik waarin die skepping van die ('n) haikoe plaasvind. Dr. R.H. Blyth stel die skepping van die haikoe so: “It alone can give meaning to life and justify the ways of God to man.” Die groot lewe, die skepping self, word in die waarheid van die klein haikoe weergee. Die haikoe het in hoofsaak te doen met 'n soort geestelike simbiose tussen die natuur en die mens - dit kan lading en ontlading teweegbring in die spanningsvelde van ons ervaringe. Deur hierdie wisselwerking van emosies ontstaan persepsie en fyn insig. So sal natuur- en seisoenwoorde soos maan, volmaan, nag, winternag, sterre en bloeisels, Oktober, bepaalde werkwoorde in die haikoe-digter vind. In die eerste twee reëls vind ons die tema en dit word gevolg deur die insigreël wat aangedui word - in hierdie geval - met 'n aandag strepie.

Kind-oë, diep Poele van geheimenis -Waterhondjieskrif

Een van die uitsprake wat Basho gemaak het lui dat hoe suiwerder die emosie wat 'n mens ondervind hoe minder woorde het jy nodig om dit weer te gee. Daarom kon hy haikoes skryf soos die:

Spring moon – Flower face In mist (Vertaling - Lucien Stryk)

In the gloaming - Sadly A cricket chirps (A.H.V.)

About Haiku

By Arthur Viljoen
Translated by Ig Viljoen
Every one of us is a haiku person. Haiku deals with the perception of the moment, experience and insight. To understand with the mind means that we have to know in heart and soul. Our lives are limited to a finite number of moments in those moments the essence of haiku is encapsulated.

It is not my intension to investigate the technical intricacies of haiku, nor to present a history of the development of haiku from the 6th centaury A.D., but rather to develop an enthusiasm with readers of poetry and especially students, to practice this form of poetry.

There are however a few technical elements that could serve as guidelines for aspiring poets – a clear track.

The haiku developed over time from ancient court poems, the renga and the tanka. These poems had 31 syllables with 5.7.5.7.7 per line. By leaving away the last two lines, the haiku with its 17 syllables 5.7.5 = 17 were born.

In time, haiku grew out of its rigorous constraints and haiku with more or fewer than 17 syllables were written.

Basho, (1644 – 1694), one of the greatest haiku poets of all times wrote haiku with between 6 and 22 syllables. The three lines rule however, stayed intact.

The following is an original haiku from Basho that consists of 4.9.5 syllables:

Kareeda ni Karasu no tomarikeri Aki no kure	4 9 5
	18

Lucien Stryk – master translator of Japanese haiku translated it as follows:

On the dead limb Squats a crow– Autumn night	4 3 3
	10

Another translator of the same poem, translated it in the strict 17 syllable format and in the process may have lost one of the essential characteristics of haiku, namely the intensity of conveying the most by using as few word as possible:

On a leafless branch A lonely crow is perching On an autumn eve	5 7 5
	17

An Afrikaans translation may read as follows:

Op 'n droë tak Plak 'n kraai- Voorwinternag	5 3 4
	12

The experience of the moment brings about the creative moment in which a haiku is created.
Dr. R.H. Blyth explains the creation of a haiku as follows: “It alone can give meaning to life and justify the ways of God to man.”
Life and creation itself are contained in the truth of a small haiku. Haiku deals in essence with the symbioses between nature and man – it can both charge and discharge the tension created by our experiences.
Thought this interaction of emotions, perception and insight develops. Nature and seasonal words such as moon, full moon, night, winter’s night, stars, blossoms and October becomes functional words to the haiku poet.In the first two lines we will find the theme of the haiku. That is followed by the “insight line” often designated by a hyphen.

Kind-oë, diep Poele van geheimenis - Waterhondjieskrif

Basho declared that the clearer people experience emotion, the fewer words are required to express it. An example is the following haiku that he wrote:

Spring moon – Flower face In mist (Translation - Lucien Stryk)

In the gloaming - Sadly A cricket chirps. (A.H.V)

Cinquains

Ons let ook daarop dat daar ge-eksperimenteer is met een-reëlige haikoes (run-on line), twee-reëlige en vier-reëlige verse maar hulle was nie baie suksesvol nie.

In Engeland het die digter Adelaide Crapsey (1878 - 1914) gewerk aan 'n tipe Engelse haikoe van vyf reëls met die volgende letter-greepindeling: 2.4.6.8.2 Sy het haar versvorm cinquains genoem. 'n Voortreflike voorbeeld is die volgende:

Triad
These be
Three silent things:
The falling snow ... the hour
Before the dawn ... the mouth of one
Just dead

Winter

Deur Arthur Viljoen

Winter sonder son -
Heeldag lank
'n Droewe landskap skildery

Winternagdagbreek -
My venster draai
Onder die melkweg in

Kokkewiet in die winter -
Fluit-fluit
Storie uit

Yskoue dag -
Iewers, wilgerboom
Wag die lente

Windstil winteraand -
Wit maanskyn word
Witter ryp

Knoetsige ou eik -
Blare bot en val
Nog elke jaar

Hemel-kyk
Sitrusdal tot Kekenaap -
Blinkoog-wintersterre

Droë winter -
Langlyf meerkat lek water
Uit die voëldrinkbak

Laat winterdag -
Strepie-koeltetjies
Word koue skaduwees

Winterkoue bring
Dik kouse, dik klere,
Dik verlange

Blaarlose winterboom -
Al die somerkennis hier
Voltooi

Herfs

Deur Arthur Viljoen

Blare al valer
Takkies al kaler -
Maklike profesie

Herfs bring rykdom:
Groen smaragde, topaas en
Geel ou-goud

Najaarsblare word bruin -
Voorbodes van
Voltooiing

Daglank val die blare:
Groen, roesbruin, vuurrooi -
Kompostyd

Maart-kosmosse blom
Verwese tussen
Halfklaar plakkershuise

Herfs vol
Hartseer dae -
Sanctae lacrimae

Augustes reën naby -
Brulpaddas kwaak
Helder oordag

Laat-April -
Somerswael swenk noordwaarts
Teen die herfswind in

Goue najaar
Marmelade-heerlikheid -
Bittersoet-onthou

Einde Maart,
Suidewindvoorbode -
Vroeë herfs

Laat-April eindig
Die somer -
So onverwags

Herfsswaeltjies ryg
Pêrelsnoere in
Op telefoondrade

Die herfsdag vermooi -
Drome word Döhrer-etse
Teen die aandlug

Laat herfs-aand
By Spitzkoppen -
Ghekko-geitjie paradys

Oggendson
In die bashoboom -
Goue gedagtes

Somer

Deur Arthur Viljoen

Stormreën, motreën,
Geelperskereën
Altyd dankie-sê vir reën

Hart van die somer:
Sonlig en reënvars wind
En swart-groen skaduwees

Paradys-groen dae
Pruimblou rante
Skemerblou aande

Wolke blom
In die somerlug -
Tuin sonder einde

Somertyd, wintertyd -
Helftes van
Ewigheid

Die somer blom uit -
Wit aaronskelke,
Maagdelik rein

Wit blomkoolwolke
Vol somerreën,
Weerlig en hael

Magnesiumwit strale
Lui die somer in
Skriklike skoonheid

Bloumaanlig nestel
In die holtes van die roos -
Ondraaglike vrede

Kalm somerdag -
Moeder van
Ongebore storms

Hoëveldse somerdag -
Waar anders pluim stormwolke
So hoog en wyd

Piep-klein voëltjie soebat
In die stormwind -
Ma en alles weg

Somerwolkies -
Gepluisde wattetjies haak
In doringtakkies vas

Lente

Deur Arthur Viljoen

Bloeiselseisoen -
Hoe kan die hart ge-yk,
Onpartydig wees

Vanmôre helder
Wakker geword -
In die arms van die lente

Winter se grys kokon
Breek oop in helder
Skoenlappers

Winter word lente -
Donderwolke maak gereed
Vir gieterggoi

Blomperskeboom
Reeds vol bloeisels -
Twaalf Julie?

Prima Verde
Eerste groen -
Lewe vol lente

Tuin-parfumerie -
Lente reën bring
Kamferfoellie-geur

Bloesels dans met my
Die voorjaar in -
Lug vol jong liede

Jangroentjies groet die lente -
Note, nektar, kleure,
Verliefde oomblik

Fiksburg se
Kersiebloeiselbome -
Daglank confetti-strooi

Lappie groen
In die wintertuin -
Tuinslang-sproeireën

Basho herlees -
Sien en ruik die hemel
'n hele kersie-lente lank

Loop saam met Basho
Tot in Yoshino -
Kersiebloesel plaveisel

Voorjaarkunstenaar -
'n Nuwe lentedoek
Elke dag

Swartkoptiptol,
Goue wielewaal -
Groenoog lentedag

Sonneblomskildery -
Maak die grys-grou dag
Vol sonskyn

Weerligstrale
lui die lente in
blink en galmend

Laat-herfs reën.
Vroë lentebloeisels -
Noodwendig !

Lentegeure so potent
Maak dieper vrolik as
Muti van mampoer

Na-winterreën -
Lang verwagte
Renaissance

Die lug so blou vandag -
Hardloop kind,
Die son-dag in

Die vyeboom hys
Malagiet-groen vlaggies -
Lente word gebore

Augustesmaand -
Koraalboomblomme lok
Neongroen jangroentjies

Tussen die kweekgras
Pers-blou spatsels ysterkruid -
Sypaadjie blomtuin

Oktoberlug -
Blou hemel en
Klein koringblommetjies

Elke lente
Vernuwe my vreugde -
Domo arigato

Kerstyd -
Wit magnolias blom
Tot in die Stal en Krip

Lente môre: ek hoor
Die silwer fluit van
Piet-piet-kokkewiet.

Hierdie seisoen -
In die lente tyd -
My afbeen-vinkie dood

Volmaan spieël haarself
Heelnag deur in
Die blink van die seë

Vêr uit op die seë -
Weerligte blom
In die nag se tuin

Pers-blou jakarandastad -
So na jou verlang,
En na jou lentes

Voorjaar by die Nio-meer -
Kuier met Basho in sy
Kersiebloeisel-hemel

Eerste lentelug
Bring dartelvreugde -
Sekelvlerk-swaeltjies

Lou winde waai
Die koue najaar weg -
Tot volgende jaar

Namakwaland -
'n Goue spieël
In die lenteson

Gousblomme by Goegaap,
Knersvlakte se kelkiewyn
Daglank heildronk drink